In mijn werk ontmoet ik vaak mensen die herstellen van emotioneel en narcistisch misbruik. Wat mij steeds weer opvalt, is hoe diep de impact hiervan kan zijn, niet alleen op de directe slachtoffers, maar ook op de volgende generatie. Dit blog richt zich op het belang van autonomie – het vermogen om jezelf te zijn, los van de verwachtingen en behoeften van anderen.
De dynamiek van narcistisch misbruik:
Wanneer we denken aan narcistisch misbruik, ligt de focus vaak op de dominante partij – de narcist – die manipuleert, controleert en klein houdt. Minder aandacht gaat naar de dynamiek aan de andere kant: de codependente partner. Deze partner wordt vaak gezien als liefdevol, zorgzaam en goedbedoelend, maar ook hier schuilt een probleem. Een codependente (emotioneel afhankelijke) ouder is namelijk emotioneel vaak niet beschikbaar, hoe liefdevol hij of zij ook lijkt.
Het effect op het kind: geen veilige basis
Kinderen die opgroeien in een gezin met een narcistische en codependente ouder krijgen vaak onbewust de boodschap dat ze er niet mogen zijn zoals ze zijn. Ze worden niet gezien en gehoord in hun gevoelens en behoeften. In plaats daarvan leren ze te voldoen aan de verwachtingen van hun ouders – ze worden een ‘human doing’ in plaats van een ‘human being’.
Dit creëert een onveilige hechting. Het kind leert al vroeg dat het gevaarlijk is om bij zichzelf naar binnen te keren en zijn of haar eigen gevoel serieus te nemen. Eigen gevoelens uiten of belangrijk vinden werd vroeger immers afgestraft of genegeerd. Hier hield de liefde op.
Om te overleven ontwikkelt het kind een reactief patroon. Het leeft voortdurend afgestemd op de buitenwereld, altijd alert op wat er van hem of haar verwacht wordt. Het ontwikkelen van een eigen innerlijk kompas – het vermogen om naar binnen te keren en te voelen – blijft daardoor achter.
Identiteit gebouwd op schuld en schaamte
Door deze onveilige basis groeit het kind op met een diepgeworteld gevoel van tekortschieten. Op onbewust niveau ervaart het dat het ‘niet goed genoeg is om van te houden.’ Dit gevoel vormt de kern van de identiteit en wordt gedragen door schuld en schaamte.
Schuld: “Ik doe iets verkeerd.”
Schaamte: “Er is iets mis met wie ik ben.”
Deze innerlijke overtuigingen creëren een chronische leegte en een gevoel van eenzaamheid. Het kind raakt steeds verder verwijderd van zichzelf en zijn of haar gevoelens. Het is niet veilig om naar binnen te keren, en dus blijft het leven zich afspelen in de buitenwereld – reactief en op zoek naar externe bevestiging.
De gevolgen: emotionele verwaarlozing en complex trauma
Een gebrek aan veilige hechting en emotionele ondersteuning legt de basis voor complex trauma. Het kind leert niet hoe het emoties kan reguleren, omdat het te vaak overweldigd wordt zonder steun van een verzorger.
Wanneer vechten of vluchten geen optie is, blijft slechts één strategie over: bevriezen. Het kind sluit zich af van zijn of haar gevoelens, vlucht naar het hoofd en leert te overleven door te analyseren, te pleasen of te presteren. Echt voelen wordt te pijnlijk en dus moeilijk.
Dit maakt het op latere leeftijd lastig om aanwezig te zijn in het hier en nu en om verbinding te voelen – zowel met anderen als met zichzelf. De innerlijke leegte blijft bestaan, wat vaak leidt tot chronische eenzaamheid en een diep verlangen naar vervulling.
Als ouder je eigen patronen onder ogen zien
Wanneer je je als volwassene bewust wordt van deze patronen en je realiseert dat je zelf ook zo’n ouder bent geweest, kan dit gepaard gaan met intense gevoelens van schuld en schaamte. Dit kan overweldigend zijn, maar het is belangrijk om te begrijpen dat het erkennen van je eigen wonden juist een kans biedt op heling – zowel voor jezelf als voor je kind.
Het grootste geschenk dat je je kind kunt geven, is je eigen trauma-stukken aankijken, verwerken en oplossen.
Door zelf verantwoordelijkheid te nemen voor je pijn en patronen, laat je je kind zien dat het veilig is om gevoelens toe te laten en emoties te reguleren. Het creëert een nieuwe basis, waarin je kind leert dat het oké is om te voelen, grenzen te hebben en zichzelf te zijn.
Belangrijk daarbij is om je kind zijn of haar eigen proces te gunnen. Je hoeft het niet te ‘redden’. Door jouw groei en zelfheling geef je je kind ruimte om zelf te groeien en zijn of haar eigen autonomie te ontwikkelen.
Herstel begint bij autonomie
Het herstellen van emotioneel en narcistisch misbruik begint met het herontdekken van je eigen autonomie. Dit betekent:
1. Leren voelen en emoties reguleren.
Het erkennen en doorvoelen van emoties is eng, maar essentieel. Langzaam leer je dat je gevoelens er mogen zijn en dat je ze kunt dragen.
2. Grenzen stellen.
Grenzen zijn niet egoïstisch – ze zijn noodzakelijk. Door ‘nee’ te zeggen tegen wat jou schaadt, zeg je ‘ja’ tegen jezelf.Zo creeer je een zelfgevoel.
3. Veiligheid in jezelf creëren.
Zelfcompassie speelt hierin een grote rol. Het vraagt oefening en geduld om jezelf emotioneel veilig te voelen.
4. Schuld en schaamte loslaten.
Herstellen betekent inzien dat je niet verantwoordelijk bent voor het gebrek aan liefde dat je hebt ervaren. De overtuigingen van schuld en schaamte mogen worden vervangen door zelfacceptatie.
5. Verbondenheid met jezelf herstellen.
Door ruimte te maken voor wie je bent, los van wat je doet, ontstaat er langzaam een nieuwe basis van vertrouwen. Dit is de weg naar werkelijke autonomie.
Een nieuwe basis leggen
Herstel van complex trauma en emotionele verwaarlozing is geen snelle oplossing. Het vraagt moed om de weg naar binnen te bewandelen en te voelen wat vroeger te pijnlijk was. Maar het is ook een bevrijdende reis. Een reis naar een leven waarin je niet langer hoeft te overleven, maar waarin je echt kunt leven.
Je autonomie terugwinnen betekent dat je leert vertrouwen op je eigen gevoelens, behoeften en keuzes. Het is de sleutel tot emotionele vrijheid en een leven waarin je jezelf eindelijk welkom voelt – precies zoals je bent.
Voel je welkom om jezelf te zijn. Je bent het waard. En door jouw heling geef je ook je kinderen de ruimte om zichzelf te zijn.